เมื่อไทยเกิดบาดหมางกับญวน มีการสู้รบกันในสมัยสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 และภายหลังญวนได้ตกไปเป็นอาณานิคมของฝรั่งเศสจึงทำให้ไทยเล็งเห็นถึงภัยที่จะมาจากเรือต่างชาติ พระองค์จึงรับสั่งให้สร้างป้อมขึ้นที่เมืองฉะเชิงเทราพร้อมกับเมืองอื่นๆ อีกหลายเมืองในปี พ.ศ. 2377 โดยทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงรักษ์รณเรศ (พระองค์เจ้าไกรสร) เป็นแม่กองก่อสร้างป้อมและกำแพงเมืองฉะเชิงเทรา ด้วยเหตุนี้เมืองฉะเชิงเทราจึงปรากฏหลักฐานเป็นเมืองคล้ายเมืองสมัยใหม่คือมีป้อมป้องกันแบบเมืองสมัยใหม่เพื่อทานแรงจากการยิงของปืนเรือศัตรูที่มาทางเรือ นอกจากนั้นแล้ว ประวัติศาสตร์ยังได้บันทึกไว้อีกว่ากำแพงและตัวเมืองฉะเชิงเทรา เคยถูกคณะอั้งยี่บุกเข้ายึดครองในสมัยพระยาวิเศษฤาชัย (บัว) ในสมัยรัชกาลที่ ๓ ซึ่งต่อมาอั้งยี่ได้ถูกกองทัพหลวงซึ่งมีเจ้าพระยาพระคลังและเจ้าพระยาบดินทรเดชาเป็นแม่ทัพปราบลงได้ “ กรมศิลปากรได้เห็นถึงคุณค่าทางประวัติศาสตร์ จึงประกาศให้ป้อมกำแพงเมืองฉะเชิงเทรา เป็นโบราณสถาน เมื่อวันที่ 5 มกราคม พ.ศ.2497 แสดงให้เห็นว่าเมืองนี้เป็นเมืองหน้าด่านที่มีความสำคัญถึงขนาดต้องสร้าง