ศูนย์วัฒนธรรมจังหวัดเลย ได้วิวัฒนาการมาจากหน่วยประเคราะห์ของกองวัฒนธรรม กระทรวงศึกษาธิการ ซึ่งเป็นหน่วยงานรับผิดชอบดำเนินงานในปี พ.ศ. 2522 วิทยาลัยครูเลย จึงได้รับเกียรติให้เป็นที่ตั้งศูนย์วัฒนธรรมจังหวัดเลย โดยเปิดหอวัฒนธรรมเป็นทางการ เมื่อวันที่ 22 ธันวาคม พ.ศ. 2530 ต่อมาจังหวัดเลยได้รับอนุมัติงบประมาณจัดตั้งพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นจากองค์การการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย จึงได้สร้างอาคารพิพิธภํณฑ์ท้องถิ่น สร้างเสร็จ ในปี 2535 มีสำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเลย เป็นหน่วยงานรับผิดชอบจัดแสดงนิทรรศการถาวรเกี่ยวกับจังหวัดเลย และมหาวิทยาลัยราชภัฎเลยเปิดให้บริการอย่างเป็นทางการตั้งแต่ พ.ศ. 2541 จนถึงปัจจุบัน ตราพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นจังหวัดเลยใช้สัญลักษณ์ภาพเขียนสีถ้ำผ้าปู่และพระธาตุศรีสองรักมาสร้างเป็นรูปคล้ายคนหรือนักรบ หมายถึงคนเป็นผู้สร้างวัฒนธรรม โดย ผศ.ดนุพล ไชยสินธุ์ และ ผศ. มุนี พันธ์ทวี เป็นผู้สร้างสรรค์แบบและความหมาย และ อาจารย์พงศทร พินิจวัฒน์เป็นผู้ออกแบบ